راهکارهای جبران افت تحصیلی که حتما باید بشناسید

افت تحصیلی، پدیده‌ای ناخوشایند و همیشگی در نظام‌های آموزشی است که گریبان‌گیر دانش‌آموزان بسیاری در مقاطع مختلف تحصیلی می‌شود. این پدیده، نه‌تنها به ضرر دانش‌آموزان و آینده تحصیلی آن‌ها است؛ بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز پیامدهای منفی برای جامعه به دنبال دارد. فرقی نمی‌کند شما دانش‌آموز نمونه باشید یا یک دانش‌آموز معمولی؛ افت تحصیلی ممکن است هر زمانی به سراغ شما بیاید. از این رو، کسب اطلاعات در رابطه با راهکارهای جبران افت تحصیلی، می‌تواند کمک به‌سزایی به شما بکند. پس با ما در ادامه این مطلب از بهترین دبیرستان دوره اول شهرک غرب همراه باشید.

نشانه های افت تحصیلی دانش آموزان

افت تحصیلی، به معنای کاهش ناگهانی یا تدریجی در عملکرد تحصیلی دانش آموز است. این افت، می‌تواند در هر مقطع تحصیلی و برای هر درسی رخ دهد.

نشانه‌های افت تحصیلی را می‌توان در سه دسته درسی، عاطفی و رفتاری دسته‌بندی کرد:

نشانه‌های درسی

نشانه‌های افت درسی، در ابتدا با کاهش نمرات آغاز می‌شود. در این مرحله دانش‌آموز:

• افت ناگهانی یا تدریجی در نمرات امتحانات، تکالیف و کلاسی دارد.
• افزایش تعداد نمرات مردودی‌ خواهد داشت.
• عدم تناسب نمرات با تلاش او به‌چشم می‌خورد.

مشکلات در یادگیری

• عدم درک مطالب درسی
• مشکل در تمرکز و توجه
• عدم تمایل به مطالعه و انجام تکالیف
• فراموشی سریع مطالب آموخته‌شده

مشکلات رفتاری

مشکلات رفتاری نیز گاهی به شکل ناخودآگاه و گاهی از عدم رخ می‌دهند. این مشکلات شامل موارد زیر هستند:

• بی‌علاقگی به درس و مدرسه
• بی‌نظمی و شلختگی
• بی‌حوصلگی و کسالت
• لجبازی و پرخاشگری
• غیبت مکرر از مدرسه

نشانه‌های عاطفی

نشانه‌های عاطفی، حین بررسی راهکارهای جبران افت تحصیلی بسیار حائز اهمیت است. این نشانه‌ها، باید به‌موقع درمان شوند. درصورتی‌که دانش‌آموز نتواند به‌خوبی از این دوره گذر کند، تروماهای سختی برای به‌جا می‌مانند.

کاهش اعتماد به نفس

• احساس ناامیدی و بی‌کفایتی
• ترس از امتحان و مدرسه
• مقایسه خود با دیگران

اضطراب و افسردگی

• نگرانی و استرس بیش از حد
• غم و اندوه
• بی‌خوابی و کابوس
• تغییرات در اشتها و وزن

انزوا و گوشه گیری

• تمایل به تنهایی
• دوری از دوستان و همسالان
• عدم شرکت در فعالیت‌های اجتماعی

علت افت تحصیلی دانش آموزان

عواملی که موجب افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شوند، به دو دسته فردی و بیرونی تقسیم می‌شوند. عوامل فردی، مرتبط با ویژگی‌های روحی و شخصیتی دانش‌آموز است که با تغییر در آن‌ها می‌توان به پیشرفت تحصیلی کمک کرد؛ اما عوامل بیرونی، مثل شرایط خانوادگی و اجتماعی، تحت کنترل دانش‌آموز نیستند.

با ارائه راهکارهای مشاوره‌ای، این موانع قابل‌کنترل را می‌توان کاهش داد. به کمک تغییرات در شخصیت و ایجاد راهکار برای افت تحصیلی دانش آموزان، این افراد می‌توانند از افت تحصیلی جلوگیری کنند و به پیشرفت بیشتر در مسیر تحصیلی خود دست یابند.

بررسی عوامل فردی تاثیرگذار بر افت تحصیلی

عوامل فردی تاثیرگذار بر افت تحصیلی دانش‌آموزان عبارت‌اند از:

از بین رفتن اهداف و انگیزه‌ها

نبود انگیزه و هدف برای ادامه تحصیل، می‌تواند عاملی مهم در کاهش پیشرفت دانش‌آموزان باشد. علاوه‌بر شرایط بیرونی، انگیزه داخلی و هدف مشخص برای یادگیری اهمیت دارد. برخی دانش‌آموزان در آغاز تحصیل، با تلاش برای جلب رضایت والدین و کسب تجربیات، نتایج موفقیت‌آمیزی کسب می‌کنند؛ اما در مراحل بعدی، اشتیاق آن‌ها کاهش می‌یابد و با موانعی مانند دشواری و خستگی مواجه می‌شوند. این موضوع، نشان می‌دهد که انگیزه و هدف شخصی برای یادگیری، نقش مهمی در پیشرفت تحصیلی دارد.

نبود مهارت لازم برای برنامه‌ریزی درسی و مطالعه

نبود مهارت‌های مطالعه و برنامه‌ریزی درسی، می‌تواند به افت تحصیلی دانش‌آموزان منجر شود. همراهی هدف و انگیزه، مطالعه موثر را فراهم می‌کند؛ اما بدون مهارت‌های مربوط، نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. دانش‌آموزان نیاز به آشنایی با مهارت‌های پیش، حین و پس از مطالعه دارند. عدم برنامه‌ریزی مطالعاتی و مرور منظم با ناکارآمدی در تحصیلات باعث از دست رفتن انگیزه می‌شود.

اختلالات یادگیری

اصطلاح اختلال یادگیری برای دانش‌آموزان با ضریب هوشی متوسط یا بالاتر استفاده می‌شود که در برخی موضوعات درسی مشکل دارند و به‌نحوی در سطح مورد انتظار نیستند. بیش از ۱۰ درصد دانش‌آموزان با این مشکلات روبرو هستند. اختلالات یادگیری، ازجمله عوامل اصلی افت تحصیلی در دانش‌آموزان ابتدایی است و بی‌توجهی به آن، می‌تواند به چالش‌هایی در زمینه تحصیلی منجر شود. برای بررسی راهکار برای افت تحصیلی دانش آموزان، باید به این موضوع نیز توجه شود.

بررسی عوامل بیرونی افت تحصیلی

عواملی که از بیرون بر افت تحصیلی دانش‌آموز تاثیر می‌گذارند، عبارت‌اند از:

عوامل خانوادگی

عوامل خانوادگی، می‌توانند تاثیر مهمی بر پیشرفت یا افت تحصیلی دانش‌آموزان داشته باشند. مشکلات مالی، اختلافات خانوادگی، مشکلات روحی والدین، بیماری یکی از اعضای خانواده، سطح پایین تحصیلات والدین، تجربه حوادث غیرمترقبه، بی‌توجهی والدین به فرزند و کارکردن دانش‌آموز برای رفع احتیاجات خانواده از جمله این مشکلات هستند که می‌توانند باعث افت تحصیلی شوند.

نقش مدرسه

نقش مدرسه، در موفقیت یا شکست تحصیلی دانش‌آموزان بسیار حائز اهمیت است. عواملی همچون شخصیت معلمان، شیوه‌های تدریس و برخورد آن‌ها با دانش‌آموزان، می‌تواند تاثیرات مهمی بر روی عملکرد تحصیلی داشته باشد. همچنین، تجربیات منفی دانش‌آموزان در محیط مدرسه، عدم ارتباط رضایت بخش با همکلاسی‌ها و معلمان، کمبود امکانات آموزشی و رفاهی، برنامه‌های درسی نامناسب و برخورد نامناسب مدیران مدرسه می‌تواند به افت تحصیلی منجر شود.

۸ راهکار اصولی برای جبران افت تحصیلی

حال پس از آشنایی با نشانه‌ها و علائم افت تحصیلی، بهتر است به بررسی انواع 8 مورد از راهکارهای جبران افت تحصیلی پرداخته شود.

۱. ریشه‌یابی مشکل

اولین قدم برای جبران افت تحصیلی، شناسایی علت یا علل آن است. این کار، به شما کمک می‌کند تا راه‌حل مناسب را برای مشکل پیدا کنید.

برخی از علل رایج افت تحصیلی عبارتند از:

• مشکلات یادگیری: مانند دیسلکسیا، نقص توجه و تمرکز (ADHD) و…
• مشکلات عاطفی و روانی: مانند اضطراب، افسردگی، عزت نفس پایین و…
• مشکلات خانوادگی: مانند اختلافات خانوادگی، مشکلات اقتصادی، کمبود توجه والدین و…
• مشکلات مدرسه‌ای: مانند روش‌های تدریس نامناسب، جو نامناسب مدرسه، عدم تناسب برنامه درسی با نیازهای دانش‌آموز و…

۲. برنامه‌ریزی درسی

پس از شناسایی علت افت تحصیلی، نوبت به برنامه‌ریزی درسی می‌رسد. برخی از نکات کلیدی برای برنامه‌ریزی درسی عبارتند از:

• تعیین اهداف واقع‌بینانه و قابل‌اندازه‌گیری
• تقسیم‌بندی مطالب درسی به بخش‌های کوچک‌تر
• اختصاص زمان کافی برای مطالعه هر درس
• استفاده از روش‌های مطالعه صحیح
• درنظر گرفتن زمان‌های استراحت

۳. استفاده از منابع کمک‌آموزشی

استفاده از منابع کمک‌آموزشی مانند کتاب‌های کمک‌درسی، فیلم‌های آموزشی و کلاس‌های تقویتی می‌تواند به یادگیری بهتر مطالب درسی کمک کند.

۴. کمک گرفتن از معلم خصوصی

درصورت نیاز، می‌توانید از معلم خصوصی برای رفع اشکالات درسی و یادگیری بهتر مطالب استفاده کنید.

۵. ایجاد انگیزه در دانش‌آموز، بهترین راهکار برای افت تحصیلی دانش آموزان

ایجاد انگیزه در دانش‌آموز برای یادگیری، نقشی کلیدی در جبران افت تحصیلی دارد. برخی از روش‌های ایجاد انگیزه عبارتند از:

• تشویق و حمایت از دانش‌آموز
• ایجاد فرصت‌های موفقیت برای دانش‌آموز
• ارائه الگوهای مناسب به دانش‌آموز

۶. بهبود مهارت‌های مطالعه

مهارت‌های مطالعه ضعیف می‌تواند یکی از علل افت تحصیلی باشد. برخی از روش‌های بهبود مهارت‌های مطالعه عبارتند از:

• پیش‌خوانی قبل از مطالعه
• یادداشت‌برداری هنگام مطالعه
• مرور مطالب درسی بعد از مطالعه
• استفاده از تکنیک‌های مختلف مطالعه مانند خلاصه‌نویسی و نقشه‌برداری ذهنی

۷. ایجاد محیط مطالعه مناسب

محیط مطالعه مناسب، می‌تواند به تمرکز و یادگیری بهتر دانش‌آموز کمک کند. برخی از ویژگی‌های محیط مطالعه مناسب عبارتند از:

• آرام و ساکت بودن
• نور کافی
• تهویه مناسب
• مرتب و منظم بودن

۸. توجه به سلامت جسمی و روانی

سلامت جسمی و روانی دانش‌آموز، نقشی کلیدی در یادگیری و پیشرفت تحصیلی او دارد. برخی از نکات کلیدی برای حفظ سلامت جسمی و روانی دانش‌آموز عبارتند از:

• تغذیه سالم
• خواب کافی
• ورزش منظم
• انجام فعالیت‌های تفریحی و سرگرم‌کننده

نکته!!!

موارد ذکرشده در این توضیحات فقط جنبه کلی دارند و ممکن است در هر دانش‌آموز متفاوت باشند. برای جبران افت تحصیلی، لازم است باتوجه‌به شرایط و نیازهای دانش‌آموز، برنامه‌ای جامع و متناسب با او طراحی و اجرا شود.

نقش خانواده و مدرسه در بهبود افت تحصیلی دانش آموزان

در پیشگیری از افت تحصیلی، خانواده، مدرسه، جامعه، آموزش و پرورش، معلم و سایر عوامل دخالت دارند. همکاری نزدیک و صمیمانه این عوامل، می‌تواند در پیشگیری از افت تحصیلی موثر باشد. هریک از این عوامل، نقش مهمی در این زمینه دارند و تنها با همکاری و هماهنگی، می‌توانند به بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان کمک کنند. در این بخش، دو مورد مهم یعنی خانواده و مدرسه مورد بررسی قرار می‌گیرد. راهکارهای جبران افت تحصیلی که از سوی این دو ارائه می‌شوند، تاثیر چشم‌گیرتر و بهتری بر بهبود عملکرد دانش آموزان دارند.

خانواده

خانواده، به‌عنوان نخستین محور تربیتی و رشد روانی و عاطفی افراد، نقش بسیار حیاتی دارد. این موضوع، به‌ویژه در ارتباط با افت تحصیلی دانش‌آموزان مورد توجه است. رفتارهای ناپایدار و بی‌ثبات والدین، می‌تواند به‌طور مستقیم بر روند تحصیلی فرزندان تأثیرگذار باشد. فقدان صمیمیت و عدم توجه‌به ایجاد محیط روانی سالم در خانواده، مشکلات روحی و روانی در کودکان به‌وجود می‌آورد و از علاقه‌مندی آن‌ها به تحصیلات می‌کاهد.

بسیاری از والدین، از کودکان خود انتظارات ناشایستی دارند و بدون درنظر گرفتن استعداد و توانایی، به آن‌ها فشار می‌آورند. این انتظارات بیش‌ازحد، می‌تواند به فقدان اعتماد‌به‌نفس و افت تحصیلی منجر شود؛ همچنین، نادیده‌گرفتن نیازهای اساسی کودکان توسط والدین، سبب کاهش انگیزه‌های تحصیلی آنان می‌شود.

روانشناسان و متخصصان تربیتی، عقیده دارند که مشکلات روحی و رفتاری کودکان به‌طور مستقیم از خانواده نشأت می‌گیرد. بنابراین، ایجاد محیطی پر از احترام، محبت و حمایت برای کودکان امری ضروری است تا بتوانند از قوای ذهنی و عاطفی خود بهترین استفاده را برای پیشرفت تحصیلی داشته باشند.

درنهایت، برای جلوگیری از افت تحصیلی کودکان، والدین باید به‌عنوان سرپرستان خانواده، به‌صورت مداوم از سلامت روانی و عاطفی خود و کودکان خود مراقبت کنند و محیطی آرام و پایدار برای رشد و تحصیل آن‌ها فراهم آورند.

مدرسه

توانایی و استعداد خلاقیت در همه افراد وجود دارد؛ اما در زندگی و در فرآیند آموزش و تربیت، ممکن است این توانایی کاهش یابد و حتی به فراموشی سپرده شود. تحقیقات نشان می‌دهد که بعد از حدود ده سالگی، خلاقیت بسیاری از کودکان کاهش می‌یابد و نمی‌توانند آن را بازیابی کنند.

عوامل مختلفی از جمله خانواده، مدرسه، محتوای آموزشی و روش‌های یادگیری، تاثیرگذار بر روند خلاقیت کودکان هستند. این مسئله، به نکته ویژه‌ای در نظام آموزشی تبدیل شده است؛ زیرا بسیاری از کودکان در ابتدا از خلاقیت برخوردارند؛ اما در طول زمان این خلاقیت کاهش می‌یابد.

برخی از افراد معتقدند که عدم توجه به توانایی خلاقیت به‌علت آموزش و تربیت نامناسب است. خلاقیت، می‌تواند از طریق آموزش و تعلیم در افراد ایجاد شود؛ بنابراین اگر دانش‌آموزان به‌درستی در مدرسه آموزش داده شوند، نه تنها از افت تحصیلی جلوگیری می‌شود، بلکه خلاقیت آن‌ها نیز افزایش می‌یابد.

درنهایت، نقش معلم در تربیت و پرورش دانش‌آموزان بسیار مهم است و باید به شناخت و نیازهای آن‌ها توجه کند. مدارس، نباید خلاقیت کودکان را محدود کنند، بلکه باید زمینه‌های مناسبی را برای گسترش و تقویت خلاقیت آنان فراهم سازند.

جمع‌بندی

برای جبران افت تحصیلی در دانش‌آموزان، رویکردهای چندگانه بسیار اهمیت دارد. توانمندسازی معلمان برای شناخت نیازهای دانش‌آموزان، استفاده از روش‌های تدریس فعال و متنوع، توجه به رشد شخصیتی و روانی دانش‌آموزان و ایجاد محیط‌های یادگیری مناسب ازجمله راهکارهای اساسی هستند؛ همچنین، برای راهکارهای جبران افت تحصیلی، ایجاد ارتباط موثر با خانواده‌ها و ارائه حمایت‌های مشاوره نیز می‌تواند در این روند مؤثر باشد.

سوالات متداول

1. چه راهکارهایی برای جبران افت تحصیلی در دانش‌آموزان وجود دارد؟

رویکردهای متعددی از جمله توجه به نیازهای فردی دانش‌آموزان، استفاده از روش‌های تدریس فعال، ایجاد محیط‌های یادگیری متنوع، توانمندسازی معلمان و غیره می‌تواند موثر باشد.

2. چگونه می‌توان به معلمان کمک کرد تا از افت تحصیلی دانش‌آموزان جلوگیری کنند؟

ارائه آموزش‌های توسعه حرفه‌ای برای معلمان، شناخت نیازهای فردی دانش‌آموزان، ایجاد روابط مثبت با دانش‌آموزان و استفاده از روش‌های تدریس فعال و متنوع از میان راهکارهای تاثیرگذار به‌شمار می‌رود.

3. مدرسه چه نقشی در جبران افت تحصیلی دانش‌آموزان دارد؟

ایجاد ارتباط موثر با دانش‌آموزان و خانواده‌ها، شناخت نیازها و توانایی‌های آن‌ها، ارائه حمایت‌های مشاوره، ایجاد محیط‌های یادگیری مناسب و استفاده از روش‌های تدریس فعال نقش کلیدی دارند.